’s-Hertogenbosch, dinsdag 5 maart 1652. Een jonge vrouw verschijnt voor de kerkenraad van de Waalse Kerk, zweert het rooms-katholicisme af en omarmt het gereformeerde geloof. De zondag daarop herhaalt ze dit voor de hele gemeente, doet belijdenis van haar geloof, en wordt toegelaten tot het Avondmaal.
Bron: Erfgoed ’s-Hertogenbosch, Waalse Gemeente te ’s-Hertogenbosch, inv. nr. 41
Dit soort ‘bekeringen’ van katholiek naar protestants - en ook omgekeerd - kwam regelmatig voor. Wat dit geval bijzonder maakt is dat het hier ging om Anne, de dochter van dominee Antoine Chardevène. Waarom ze dan toch katholiek was? Daarvoor moeten we een aantal jaren terug in de tijd en een goede duizend kilometer zuidwestwaarts naar de omgeving van Bordeaux.
Speelbal in de strijd tussen protestanten en katholieken
Antoine Chardevène, in 1595 geboren in een gereformeerde familie in Casteljaloux, werd in 1618 predikant in Caumont-sur-Garonne. Toen hij in 1632 in Marennes werd beroepen werd zijn dochtertje Anne, nog een zuigeling, opgenomen in het huis van zijn schoonouders in Agen, soit par affection particuliere quils eussent pour elle, soit pour les divertir. Grootvader Valier was procureur bij de Chambre mi-partie de Guyenne, die in 1640 van Agen naar Bordeaux verhuisde. De Valiers, inclusief Anne betrokken daar een huis aan de rue de La Lande. Daar tegenover vestigden kort daarop de Repenties de la Madeleine een klooster. Een kleine drie maanden later, op 13 november 1641, verliet de 9-jarige Anna Chardevène uit eigen vrije wil het grootouderlijk huis en nam haar intrek in het klooster aan de overkant. De zusters weigerden het kind terug te sturen naar de familie. Het Parlement de Bordeaux liet in december het kind weliswaar weghalen uit het klooster, gaf het echter niet terug aan de familie, maar vertrouwde het toe aan de zorg van het kinderloze en militant katholieke echtpaar Guiraud.
Op appel van vader Chardevène draaide de Conseil privé van de koning in Parijs dit vonnis terug: Anne moest terug worden gegeven aan haar vader. Guiraud weigerde en stuurde het meisje terug naar het klooster. Een tweede tocht van vader Chardevène naar Parijs leverde geen resultaat op: de Conseil had het te druk en er kwam geen nieuw vonnis. Juridische middelen waren daarmee uitgeput, de familie legde zich noodgedwongen neer bij de ontstane situatie en vertrok zelfs in 1645 naar de Republiek.
De ontvoering van Marguerite (gravure voorin "Les plagiaires")
Intussen zat de kleine Anne dus sinds eind 1642 in het klooster van de Repenties. De zusters wilden een religieuze van haar maken, overigens tegen de wensen van de de aartsbisschop van Bordeaux en de Guirauds. Anne zelf begon intussen steeds meer te twijfelen aan haar roeping. Met uitdrukkelijke toestemming van de aartsbisschop verliet ze in 1650 het klooster en trok weer in bij de Guirauds. Moeder Chardevène reisde met twee andere dochters naar Bordeaux en kreeg – onder supervisie van de Guirauds – haar dochter te spreken. Kort daarop ontvluchtte Anne het huis van de Guirauds en voegde zich bij haar familie.
De Zusters van de Madeleine, gesteund door de Guirauds, ontvoerden nu als represaille Marguerite, het 9-jarige zusje van Anne, om zo die laatste tot terugkeer te dwingen. De autoriteiten grepen dit keer snel in: op bevel van het Parlement de Bordeaux werd Marguerite vrijgelaten. Anne was intussen al uit de stad gesmokkeld en in veiligheid gebracht in haar vaders oude standplaats Marennes. Enkele maanden reisden moeder en dochters Chardevène af naar ’s-Hertogenbosch, waar Anne na een intensieve catechisatie door haar vader het katholicisme tenslotte afzwoer en terugkeerde tot de godsdienst van haar ouders.
Chardevène stelt de zaak te boek
In 1653 verscheen in Amsterdam Les plagiaires du convent des Repenties de la Magdelene de Bourdeaux, een boekje, waarin vader Antoine Chardevène de hele geschiedenis uitvoerig beschrijft en de katholieken, de ontvoerders van twee van zijn dochters, fel aanvalt. Dat is niet altijd even geloofwaardig. Neem nu de term ontvoering. Die is zeker van toepassing op wat er in 1651 met Marguerite gebeurde, maar van een ontvoering van Anne was tien jaar eerder zeker geen sprake. Ze begaf zich – al dan niet bewerkt, bespeeld en gehersenspoeld door de zusters - uit eigen vrije wil naar het klooster aan de overkant van de straat, zoals ze ook herhaaldelijk persoonlijk voor de rechters van het Parlement verklaarde. Dat een meisje van nog geen 10 jaar niet in staat is om een dergelijke beslissing weloverwogen te nemen is evident. Zou zo’n geval zich heden ten dage voordoen, dan zou het kind zonder twijfel aan de ouders worden teruggegeven. De gespannen verhouding tussen de confessies in Frankrijk in die tijd vertroebelden de zaak echter, met een tienjarige lijdensweg als resultaat.
De catechisatie van Anna, die haar tienerjaren in een katholieke omgeving had doorgebracht en een gedegen katholieke opleiding had genoten, zal vader Antoine de nodige moeite en hoofdbrekens hebben gekost. Anne hield duidelijk niet van religieuze scherpslijperij: dat de zusters er maar op bleven hameren dat haar protestantse familie verdoemd was stond haar al net zo tegen als de anti-katholieke retoriek van de diverse dominees die zich na haar ontsnapping over haar ontfermden. Onder begeleiding van haar vader keerde Anne tenslotte toch terug tot de gereformeerde kerk. Maar zelfs uit haar geloofsbelijdenis, die in zijn geheel is opgenomen in Les plagiaires, 240-293, spreekt gematigdheid.
Wat is er van Anne geworden?
Lang bleef de familie Chardevène niet in ’s-Hertogenbosch, al in 1652 volgde een verhuizing naar Middelburg, waar Antoine was beroepen. Op 26 februari 1653 werd Anna op attestatie van ’s-Hertogenbosch als lidmaat opgenomen in de Middelburgse Waalse kerk. Haar vader stierf in 1656, wat er van Anne is geworden weten we helaas niet. Dat mag mede op het conto worden geschreven van het bombardement op Middelburg van 17 mei 1940, waarbij een groot deel van het Middelburgse archief is vernietigd.
Marilou Nillesen
bhiczei op 22 november 2021 om 19:20
Soms is de werkelijkheid meer bizar dan je ooit zelf kunnen bedenken. En dat is met dit meisje, Anne, ook wel zo. Bijna alles aan haar jonge leventje is wonderlijk en buitenissig. Maar daardoor levert het wel een prachtig verhaal op. Merci Anton ;)
De catechisatie van Anna, die haar tienerjaren in een katholieke omgeving had doorgebracht en een gedegen katholieke opleiding had genoten, zal vader Antoine de nodige moeite en hoofdbrekens hebben gekost. Anne hield duidelijk niet van religieuze scherpslijperij: dat de zusters er maar op bleven hameren dat haar protestantse familie verdoemd was stond haar al net zo tegen als de anti-katholieke retoriek van de diverse dominees die zich na haar ontsnapping over haar ontfermden. Onder begeleiding van haar vader keerde Anne tenslotte toch terug tot de gereformeerde kerk. Maar zelfs uit haar geloofsbelijdenis, die in zijn geheel is opgenomen in Les plagiaires, 240-293, spreekt gematigdheid.
