“De tentoonstelling is een hommage aan al degenen die zich onder erbarmelijke omstandigheden inzetten voor de kwetsbare psychiatrische patiënten, maar wil vooral de patiënten herdenken die overleden in Auschwitz en aan de degenen die ter plekke aan oorlogsverwondingen bezweken”, vertelt Rut Stokman van Reinier van Arkel die samen met Jo Gerrits de tentoonstelling heeft samengesteld.
In één van de lange gangen wordt het tragische verhaal van patiënten en verpleging op een indrukwekkende manier in beeld gebracht. Verschillende panelen tonen foto’s en beschrijvingen van de moeilijke tijd voor de psychiatrische instelling. De Duitsers confisqueren drie gebouwen op Voorburg, vijf Engelse zusters worden hierna weggevoerd naar een interneringskamp.
Ander onderkomen
Als in 1942 de aanleg van de Atlantikwall start, moeten zo’n duizend patiënten van psychiatrische instellingen in Heiloo en Santpoort een ander onderkomen vinden. Ze worden ondergebracht in Vught. Dat betekent dat er opeens veel meer mensen komen die moeten worden verzorgd, een slaapplek moeten krijgen en vooral: veel meer monden die moeten worden gevoed.
In documenten van Santpoort, de Godshuizen, Inspectie, de gemeenten Vught en ’s-Hertogenbosch en Reichskommissariat wordt nergens gesproken over consequenties van de deportatie voor de zorg op Voorburg. Maar die gevolgen zijn afschuwelijk, zowel voor de psychische als voor de lichamelijke toestand van de patiënten. De plotse overplaatsing, de constante dreiging van oorlogsgeweld, het weinige eten, de besmettelijke ziekten als tbc en difterie: dat alles zorgt ervoor dat de sterftecijfers omhoog schieten.
Nooit meer terug
Onder de nieuwkomers uit Santpoort zijn vijf joodse patiënten. Op Voorburg zijn dat er twee: Abraham van Leeuwen en Helene van der Gaag-Krug. De Duitsers houden razzia’s om hen op te sporen en hen via Westerbork naar Auschwitz te weg te voeren. Het aanvankelijke verzet van de geneesheer-directeur om namen te noemen, levert hem enkel het reële dreigement op dat er nog veel méér patiënten worden weggevoerd. En zo gaan Abraham en Helene via Westerbork naar Auschwitz om nooit meer terug te keren. Abraham wordt 65, Helene 45 jaar.
Bijzonder confronterend en pijnlijk is het getuigenverslag van Louis de Wijze die zich op het transport naar Auschwitz van 23 maart 1944 bevindt. Later vertelt hij: “In ons transport hadden we ook een wagon met krankzinnige mensen uit een inrichting. Het waren zo’n 200 mensen waaronder Joodse patiënten van Voorburg in Vught. Die hebben ze niets gegeven onderweg. De wagon hebben ze dichtgelaten tot Auschwitz. Je hoorde ze gillen en krijsen, dat was iets ontzettends.”
In totaal zijn er binnen Reinier van Arkel en Voorburg negen oorlogsslachtoffers te betreuren. Zelfs als het zuiden van Nederland in het najaar ’44 is bevrijd, betekent dat niet het einde van de slachtoffers. Op 21 februari 1945 een bom viel op een afdeling van Voorburg en eist nóg een mensenleven.
De tentoonstelling is te zien op locatie Bethaniestraat 2 te ’s-Hertogenbosch op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur.
