Erpel (1)

Sinds de zestiende eeuw is de aardappel, naast rijst, tarwe en maïs, een wereldwijd basisvoedingsmiddel. De plant behoort tot de nachtschadefamilie, waartoe ook de paprika, tomaat en tabak behoren. Het woord èrpel is een verkorte zuidnederlandse dialectvorm van aard-appel. Naast èrpel komt in mijn dialect – Ujes – ook het woord èlper voor. Die omkering van medeklinkers komt wel vaker voor, denk maar aan weps in plaats van wesp.

Mijn moeder vertelde me dat in haar jeugd er een grote pan aardappelen midden op tafel stond en dat je moest zorgen dat je voldoende binnenkreeg om je honger te stillen, zoals ook blijkt uit de inleiding. Dit Brabantse gezegde werd ook wel gebruikt als selectiecriterium voor een nieuwe knecht. De gedachte die hier achter schuilt is dat iemand die goed en efficiënt kan eten, ook een goeie werkman is. Misschien was het uitnodigen van een potentiële nieuwe knecht om mee te eten wel een betere manier om hem te beoordelen dan sollicitatie-assessments uitgevoerd door externe recruitment professionals die handenvol geld kosten.

Van mijn jeugd op de boerderij herinner ik me hoe fantastisch de nieuwe aardappels – de nèj èrpel – smaakten die moeder bakte. In plaats van die nieuwe aardappels te schillen werden ze in een emmer water gegooid en vervolgens werd de nog dunne schil verwijderd door met klompen aan de handen net zo lang in die emmer te stampen totdat alle aardappels van hun doorzichtige huidje ontdaan waren. Wat een feest, wanneer de eerste nieuwe aardappels gegeten konden worden! Ik denk dat we dan minstens de dubbele hoeveelheid aten. Tot de dag van vandaag gaat er niks boven een goei pan gebakken nèj èrpel.

Maar voor die gebakken aardappels op je bord lagen, was er al een hele hoop arbeid aan vooraf gegaan, zoals het ploegen, eggen, poten en schoffelen, het bestrijden van de coloradokevers en hun larven, het uitdoen en het rapen, waarover meer in een volgende aflevering.

Tot slot nog een aardig weetje. Boerenkinderen werden in de winter  wel naar school gestuurd met in elke jaszak een hete aardappel. Dan kregen ze geen koude handen onderweg – we hadden nog echte winters - en hadden zo ook nog een lekker hapje als tussendoortje. Dat hapje is nu vervangen door de grote zakken chips die leerlingen in de pauze kopen.

Meer verhalen van Cor Dekkers over het leven op de boerderij? Klik hier