Klappersteen en Klapzand

Thuis deed ik onderzoek en sloeg de stenen stuk. Bij een daarvan ontdekte ik een holle ruimte, gevuld met een ‘eitje’. Ik werd nieuwsgierig en bezocht het Erfgoedhuis in Eindhoven, voorheen Archeologisch Centrum, waar Nico Arts me meteen de brandende vraag stelde ‘waar heb je die gevonden’? Jammer de ‘bronplaats’ was niet meer te achterhalen.

Nico vervolgde: dit is een zogenaamde klappersteen. Wanneer je ermee schud, hoor je het inwendige ‘eitje’ tegen de buitenwand tikken. De enigszins ovale steen van ± 6,5 cm en 4 cm dik weegt 176 gr. en het bolletje 10 gr. De holle ruimte heeft een donkerbruine kleur. Normaal ligt een klappersteen in de vitrine en mag je er naar staren, maar thuis heb ik nu de mogelijkheid hem ook te betasten. Ik had wel eens gehoord van klapzand en ik ken het nummer ‘klappermelk met suiker’, maar klappersteen klonk mij onbekend in de oren.

Wikipedia zegt: in de middeleeuwen werd er vaak ijzer gewonnen uit zogenaamde 'klapperstenen'. Klapperstenen bestaan ook uit ijzeroer; maar hier is het ijzerhydroxide afgezet rondom kleibolletjes die zich her en der in het zand bevinden. Het ijzeroer is hier de omhulling van de klei. De klei verschrompelt door uitdroging, het ijzeroer wordt dan een 'klappersteen'. Bij het schudden hoort men het kleibolletje in de klont ijzeroer rammelen, vandaar de naam.

Net zoals in 2006 werd vorige maand in het Prehistorisch Dorp door internationale teams weer ijzer gewonnen. Zij bouwden ter plekke ‘hoogovens’, soms versierd met grappige gezichten en ieder met ervaringen uit voorgaande stookprocessen.

Na een dag drogen en voorverwarmen begon de volgende dag het stookproces, met als brandstof houtskool waarmee ± 1.200° C werd bereikt. Het ijzeroer wordt gescheiden in de wolf (het ruwe ijzer) en de slakken (het afval).

Men zorgt voor een vrije afvoer van de slak en met pozen wordt de oven met kleine hoeveelheden houtskool en ‘geroosterde’ brokjes oer gevuld. Op de ‘Hoogoven’ van het Haps-project uit Apeldoorn stond het woord ‘Haps’. Dat was n.a.v. een aldaar gebouwde prehistorische boerderij op basis van  gegevens van opgravingen bij Haps, omgeving Mill. Het centrum ligt ver in de bossen verscholen en is alleen toegankelijk voor schoolgroepen.

In 2016 nam ik deel aan een ‘geleide wandeling’ van IVN Apeldoorn Hoog Soeren omgeving Asselt op de Veluwe. Het werd in 814 voor het eerst genoemd. Daar werd veel aan ijzerwinning gedaan en nu nog zijn op tal van plaatsen diepe kuilen, lang geleden gegraven voor het winnen van de ijzerhoudende klapperstenen.

 Op de Mellesingel in Uden, mijn geboortedorp, stootte men tijdens de huizenbouw op ijzeroer van de Peelrandbreuk. Een deel van het oer, in Uden roodaarde genoemd, werd in de berm van de straat gestapeld.