Ik geef het je te doen, bij een petroleumlamp in de winter, met twee briketjes in de kachel en acht man om de tafel de rozenkrans te bidden. Daar was niets aardigs aan in de oorlog!
Zuinig
Daarom gingen mijn ouders ook maar vroeger naar bed. De kleinste kinderen gingen het eerst en de grootste meisjes bleven wat langer op. Voor hen was er altijd wel iets te doen, bijvoorbeeld elastieken in het ondergoed rijgen, want die haalde mijn moeder er altijd uit voordat ze in de was gingen. Ze dacht: “Dan gaat het langer mee.”
Pierre Renoir, Meisje aan het stoppen, c. 1909 (Bron: coll. Barnes Foundation via Wikimedia Commons. Publiek Donein))
Omdat mijn moeder het kortst bij de lamp zat was het kousen stoppen nog te doen; de gaten waren groot genoeg! Waren ze te groot dan knipte ze de boorden eraf en breide er nieuwe voetjes aan.
Mijn vader was van huis uit kleermaker, maar daar was geen brood mee te verdienen. Daarom was hij verpleger geworden. Hij keerde nog wel jassen, of maakte uit een overjas een lange broek en, als daar dan weer de knieën uit waren, werd het voor de zomer een korte. Ik moet zeggen: wij liepen er altijd netjes bij. Ook mijn eerste communiepakje was als nieuw, gemaakt uit een kostuum (jas en broek).
Bij de broeders waar hij werkte kreeg hij weleens het ondergoed van gestorven broeders, daar maakte hij voor ons weer hemdjes en broekjes van. De mouwen die overbleven knipte hij in tweeën, een paar knoopsgaten er in, en het was maandverband voor mijn moeder of zusters. Hier keken we naar uit, naar dit ondergoed, want dan hoefden we de broekjes die mijn moeder gebreid had van wol niet meer aan, want die prikten!
Op een keer kreeg mijn moeder van bakker van Dam een paar lege zakken waarin patentbloem gezeten had. Die zakken waren van linnen en bedrukt, wat ze niet erg vond. “Ik laat ze wat langer koken op het fornuis, dan gaan de letters er wel uit,” dacht ze, maar nee ze bleven er opstaan. AMERICAN WHITE FLOUR. Mijn vader knipte zoveel mogelijk om de letters heen. Maar op een broek voor zichzelf kon hij niet anders, die was te groot en daarom hield hij de letters aan de achterkant en maakte er een gulp in.
Het communiejurkje van mijn jongste zus was van twee witte overhemden gemaakt en met passen en meten bleef er nog een mooie strik over. Wat was ze trots!
Op school werd er op gewezen zuinig te zijn met potloden, werden ze te kort om vast te houden werden ze in een stukje bamboe of stokje gestoken, waren ze twee centimeter nog maar lang, moest je naar frater Arnold en kreeg je een nieuw potlood met de vermaning: “Bent er zuinig op!”
Als mijn vader een karweitje gedaan had voor derden ging hij, als het eraan zat, op zaterdag naar slager Pijnenburg en liet vier repen spek afsnijden, die nog een keer doormidden moesten want we waren met achten. Op zondagmorgen als we uit de kerk kwamen bakte mijn moeder het spek uit en ieder kreeg een stukje spek en drie sneetjes brood om te soppen. Heerlijk was dat, echt een traktatie!
Slager Pieter Pijnenburg gaat een varken slachten, c. 1941 - 1945 (bron: BHIC, fotonummer 1910-001481)
Een krant hadden we niet, daarom gebruikten we de suikerbuilen van de Spar of ander papier wat er voor geschikt was om kleine stukjes van te snijden voor op de plee, die hingen dan aan een touwtje aan de deur.
Winter
Als het hartje winter was mocht je je bloes, vestje of trui en sokken aanhouden en kreeg je een warme steen in een oude sok gestoken mee naar bed. Op het voeteind legde je je broek en jas dan was het ook ‘s morgens niet zo koud om aan te trekken. In de winter kon het zo hard vriezen dat de bloemen op het dakraam stonden en de pispot vastgevroren was op de stoel die tussen de bedden stond. Het wasgoed hing stijf aan de waslijn en je moest oppassen dat je je er niet aan stootte!
Ook kwam het meerdere keren in de winter voor dat er stuifsneeuw op je bed lag die tussen de pannen door kwam bij oostenwind. Daarom moest je je schoenen of klompen altijd onder het bed zetten, een tafelzeiltje was dan de uitkomst die spanden we dan boven het bed.
In de teil
Carolus Prinsen was van 1948 tot 1968 pastoor in Udenhout
Door de week ging je even met je kop onder de pomp, maar op zaterdag ging je de gang in of het washok. Daar werd een grote teil klaargezet en met een paar emmers warm water uit het fornuis gevuld. Dan gingen eerst de kleinsten in de teil, daarna de meiden met hun lange haren. En dan kwamen wij, de grootsten, aan de beurt, maar eerst werden de zeepresten met een zeef eraf geschept, het overschot water uit het fornuis werd erbij gedaan en de laatste drie konden zich dan wassen, schoon ondergoed aan en dan was je klaar voor de zondag.
Onze pastoor lacht
Onze pastoor lacht, de vrouwen in de parochie waren in de oorlog vruchtbaarder dan onze aardappels op de zandgrond. Hij zal wel iets denken als hij al zijn nieuwe parochianen ziet die in de oorlog geboren zijn. Maar ik weet zeker dat hij in de oorlog deze toestanden niet heeft meegemaakt. Hij kwam niet uit een arbeidersgezin, maar uit een welgestelde familie.
