Tussen 1861 en 1870 vertrokken ruim 11.000 katholieke jonge mannen vrijwillig naar Rome om als Zouaaf (soldaat) te dienen in het leger van de paus. Zij moesten de Vaticaanse Staat beschermen tegen aanvallen van de Italiaanse nationalisten. De meesten, meer dan 3.000, kwamen uit Nederland. Onder hen zeven jongelingen die in Etten-Leur waren geboren.
Het vertrek
De jonge mannen uit Etten-Leur en omgeving konden zich melden bij het verzamelpunt in Oudenbosch. Van hieruit reisden ze naar Brussel waar ze werden gekeurd. Na goedkeuring reisden ze over land naar Marseille en scheepten daar in voor Rome.
Zouaven op het slagveld (Afbeelding Zouavenmuseum Oudenbosch)
De overledenen
Twee van de in Etten-Leur geboren zouaven overleefden het avontuur niet. Bij aankomst in Rome kregen de zouaven een korte opleiding. Het grootste deel van hun verblijf brachten ze hier door met wachtlopen, marcheren en het verzorgen van zieken tijdens de cholera-epidemie. Door gebrekkige huisvesting, slechte voeding en besmettelijke ziekten als cholera overleed hier al mening zouaaf voor hij het slagveld had gezien. Petrus van Nijnatten overleed op 10 augustus 1869 in Rome. Hij werd op 28 januari 1841 op het adres I 50, dat is op de Haansberg, geboren. Zijn ouders waren Marijnus van Nijnatten en Johanna Oonincx.
Anthonius Marinus Bongenaar overleed op 13 oktober 1867 op het slagveld bij Monte Libretti. Hier overwonnen 86 zouaven 1200 Garibaldisten. Acht
Het Zouavenmonument in Oudenbosch (Foto Cor Kerstens)
Nederlandse zouaven sneuvelden hier, onder wie Antoon Bongenaar. Kort na de veldslag werd hij met de andere gesneuvelde zouaven in een massagraf ter plekke begraven. In mei 1868 werden de lijken opgegraven en in kisten bijgezet in een grafkelder in de kapel van Onze Lieve-Vrouw del Passo. Het lijk van Bongenaar was het laatste dat boven aarde kwam. Men herkende het aan het scapulier en het gebedenboek van de derde orde van de H. Franciscus dat hij bij zich droeg. Op het herdenkingsmonument van de gesneuvelde Nederlandse zouaven voor de basiliek in Oudenbosch staat zijn naam vermeld.
Anthonius Marinus Bongenaar was op 4 juni 1845 geboren op het adres F 25, dat was in Baai bij de driesprong met de Neerstraat en de Stationsstraat. Hij was de zoon van de koopman Adriaan Bongenaar en Catharina van den Enden.
De overlevenden
In 1870 kwam een einde aan de ongelijke strijd tussen het pauselijke leger en de Italiaanse nationalisten. Vijf in Etten-Leur geboren zouaven hadden de strijd overleefd en keerden huiswaarts. Bastiaan Hendrikx werd op 20 september 1843 op het Attelaken nummer H 8 geboren. Hij was de zoon van Adriaan Hendrikx en Cornelia Ooninx. Na zijn terugkeer uit Rome trouwde hij met Antonetta van Aperen. Tot aan zijn dood op 9 juni 1908 was hij vleeschhouwer (slager) op de Leur.
Bastiaan Hendrikx (Foto West-Brabants Archief)
Hubertus Jongenelen werd op 14 oktober 1846 op de Haansberg op nummer I 42 geboren. Zijn ouders waren Antonie Jongenelen en Francisca van Meer. Na zijn terugkeer uit Rome trouwde hij op 30 september 1872 te Oudenbosch met Maria de Wildt. Hier in Oudenbosch was hij tuinier en overleed hij op 20 augustus 1911.
Johannes Krens werd op 16 december 1843 op ’t Moleneind nummer C 17 geboren. Zijn ouders waren Johannes Krens en Maria Pertijs. Hij trouwde in 1874 in Breda met Maria Petronella Bom. Hier in Breda was hij bakker. Hij is op 22 juli 1915 in Breda overleden.
Adrianus van Meel werd op 3 september 1845 op de Lage Donk K 53 geboren. Zijn ouders waren Joannes van Meel en Geertruij Kruijf. Tussen 1860 en 1870 woonde hij met zijn ouders op het Molendeind en ’t Gors in Hoeven, waar hij de kost als dagloner verdiende. Op 20-jarige leeftijd, in 1866, werd hij wees en besloot als zouaaf in dienst te gaan van het pauselijke leger. Na terugkeer uit Rome kon hij moeilijk aan werk komen, omdat hij dienst genomen had in een vreemde mogendheid en daardoor stateloos was geworden.
Op 6 november 1880 vertrok hij als "gewapend helper" naar Centraal Afrika om de Witte Paters aldaar tijdens hun missietochten in de binnenlanden te beschermen. Na vijf jaar keerde hij terug naar Nederland. Dat het voor hem moeilijk was om aan werk te komen, bleek toen hij op 23 mei 1896 werd opgenomen in de landloperskolonie Veenhuizen wegens bedelarij in Den Haag. Hij was ongehuwd en als beroep werd vermeld ziekenverpleger. Hij had geen vaste woon- of verblijfplaats. Sindsdien ontbreekt van hem elk spoor.
Adrianus van Meel in Veenhuizen (Foto Landloperskolonie Veenhuizen)
Adrianus van Meel als gewapend helper (Foto Zouavenmuseum Oudenbosch)
Gerard van der Straten werd op 8 november 1842 in de Brakken wijk E nummer 13 geboren. Hij was de zoon van Cornelis van der Straten en Dorothea van der Logt. In 1874 trouwde hij met Maria van Ginneken. Bij zijn overlijden op 5 maart 1903 woonde hij op het Moleneind nummer C 5. Als zijn beroep werd toen vermeld arbeider.
Het einde van de oorlog
Op 20 september 1870, met de inname van Rome, kwam een einde aan de Vaticaanse Staat die eeuwenlang Noord- van Zuid-Italië van elkaar had gescheiden. Vanaf 1926 is Vaticaanstad officieel het kleinste dwergstaatje ter wereld.
Bronnen:
- Zouavenmuseum Oudenbosch - Landloperskolonie Veenhuizen - West-Brabants Archief, Bergen op Zoom - Stadsarchief Breda - De Noord-Brabander, 21-05-1868
