Wat te doen met dit meisje dat zo slecht kan zien, dat zich nauwelijks uit maar dat nu brand heeft gesticht in een schuur? In 1920 ondergaat deze Maria van Eekelen een 'psychisch onderzoek' waarbij zij verschillende opdrachten moet uitvoeren.
Net 23 jaar is ze maar Maria heeft al heel wat voor haar kiezen gekregen. Haar vader pleegt zelfmoord als ze nog maar klein is en haar broer heeft drie jaar ervoor hun eigen grootvader vermoord. Van een stabiele thuissituatie is dan ook geen sprake. Zelf is ze behept met zeer slechte ogen. ‘Van kindsbeen aan al’, vertelt haar moeder die meent dat haar dochter ‘niet ten volle haar verstand heeft’. “Altijd was ze in zichzelf gekeerd en sprak soms totaal niet. Op 14- à 16-jarigen leeftijd is het voorgekomen dat ze na een opgewonden bui zich op een stoel neerzette, zonder iets te zeggen, met de hand sterk in elkaar gekneld, als een wezenloze.”
Haar moeder heeft zich er min of meer bij neergelegd dat alle vijf haar kinderen uit haar tweede huwelijk ‘allen zenuwachtig en zwakzinnig’ zijn. Op 16-jarige leeftijd slaat zoon Piet zijn grootvader de schedel in en berooft zijn grootmoeder voor dertig gulden. En dan nu weer Maria die brandende lucifers in een hooischuur heeft gegooid. Het lijkt haar bijna niet te verbazen.
'Blinde merel'
Maar hoe komt Maria, dat stille meisje dat in de klas nog prijzen won voor goed gedrag, tot haar daad? Na haar school komt ze als dienstbode te werken bij Govert Huysmans in Dinteloord. Deze man heeft een zestienjarige zoon Cornelis die het niet zo heeft op Maria. Hij vindt haar lomp en scheldt haar uit voor blinde merel.
De moord op grootvader uit: De grondwet, 24-03-1917 via Delpher
Na een lichamelijk onderzoek (gezichtsvermogen: zeer gering, gelaat mist alle uitdrukking) is het tijd voor psychisch onderzoek. Doordat ze met haar slechte ogen van dichtbij nauwelijks personen kan onderscheiden, behoort ook lezen en schrijven niet tot haar mogelijkheden. “Ze maakt dan ook een dommen indruk”, concluderen de twee ‘zenuwdoktoren’. Maar “uit bijzonder onderzoek” blijkt dat haar intelligentie veel beter is dan verwacht. Maria rekent vlot uit het hoofd en kan zonder problemen de maanden van het jaar in omgekeerde volgorde opnoemen.
'Imbecillitas'
Op andere vlakken vinden de arts dat ze niet goed ontwikkeld is. Ze weet niet waar het daglicht vandaan komt, kent de betekenis van de christelijke feestdagen niet en meen dat een ‘pond lood zwaarder is dan een pond veren’. Zonder omhaal is zijn conclusie: imbecillitas. Deze ‘gebrekkige stoornis speelt ook parten als ze op 14 februari 1920 brand sticht in de schuur van haar baas.
Met verzwarende omstandigheden wordt nauwelijks rekening gehouden. Niet dat ze regelmatig door de zoon van haar baas regelmatig wordt uitgescholden of bespot, niet dat een andere arbeider haar opjut brand te gaan stichten en niet dat zelfs de vader van de pestkop erkent dat zijn zoon Maria dwarszat. Ondanks al deze omstandigheden velt de rechter een hard oordeel: Maria verdwijnt voor anderhalf jaar achter slot en grendel.
(Met dank aan Nel van Doorn, schatgraver van dit soort pareltjes uit onze archieven)
