Stel jezelf maar voor…
Ik ben Roxanne Lokin, masterstudent in Early Modern History (Vroegmoderne Geschiedenis) aan de Universiteit van Uppsala in Zweden. Ik zocht een stage waar ik de dingen die ik leer op mijn opleiding in de praktijk kan gebruiken. Omdat ik ben opgegroeid in Brabant (en er nog altijd een speciale plaats in mijn hart blijft voor onze mooie provincie) leek het me leuk om hier een keer onderzoek te doen, en zo vond ik al snel het BHIC. Tijdens mijn studie schrijf ik veel over minderheidsgroepen, en dat kon ik tijdens mijn stageproject bij het BHIC voortzetten.
Wat hield je stageproject in?
Voor mijn stage heb ik onderzoek gedaan naar de geschiedenis van queer mensen en queerness in Brabant. De term ‘queer’ wordt hier gebruikt voor iedereen die niet heteroseksueel en/of cisgender is (mensen die zich prettig voelen bij het geslacht dat ze hebben gekregen bij geboorte). Dit project past bij de staanders van het BHIC, en dan vooral bij meerstemmigheid: door dit soort projecten krijgen mensen die vaak zijn weggestopt in de geschiedenis weer een stem in de archieven. Dit is bij queer geschiedenis zeker het geval, en in Brabant nog meer dan in de rest van Nederland: waar het doodzwijgen van homoseksualiteit en alle andere niet-heteroseksualiteit in de Noordelijke Nederlanden in 1730 werd doorbroken, gebeurde dat in Brabant pas in 1911. Omdat doodzwijgen zo normaal was, is er veel informatie verloren gegaan.
Om de schaarse informatie die er is te kunnen vinden, moet je weten wat voor zoektermen te gebruiken. De termen die we gebruiken om queer mensen aan te duiden verschillen veel door de jaren. Zo was ‘uranisme’ een synoniem voor homoseksualiteit, vooral gebruikt in de periode tussen 1864 en 1914. Om toekomstige onderzoekers te helpen, heb ik samen met mede-stagiaire Maxime van Loenhout een gebruikswijzer gemaakt voor queer geschiedenis van Brabant. Hierin bespreken we de dingen waar wij tijdens ons onderzoek tegenaan liepen, en mogelijke oplossingen. Daarnaast is er de zoektermenlijst, waarin alle termen die resultaat geven in de BHIC collectie worden uitgelicht. Ook de relevante archieven van het BHIC worden genoemd, net als de relevante boeken in de BHIC bibliotheek. We hebben geprobeerd de zoekwijzer toe te spitsen op de collectie die het BHIC heeft, maar de informatie tegelijkertijd algemeen genoeg te houden dat die ook op andere collecties of archieven kan worden toegepast.
Wat voor soort bronnen zijn er?
Homoseksualiteit en alle andere seksualiteiten of genderexpressies die als ‘afwijkend’ werden gezien waren lange tijd strafbaar. Pas in 1971 werd Artikel 248bis, dat tegen homoseksualiteit discrimineerde, afgeschaft. Dit betekent dat er tot die tijd nog strafvonnissen tegen homoseksuelen gevonden kunnen worden in de rechtbankarchieven. Soms kun je zelfs nog hele psychiatrische dossiers vinden in een strafvonnis. Homoseksualiteit werd gezien als een ziekte, maar wel een die verspreid zou worden door blootstelling eraan. Daarom vind je in deze dossiers vaak namen van andere homoseksuelen: mensen die werden opgepakt noemden vaak iemand anders, om hen tot ‘aanstichter’ van hun homoseksualiteit te veroordelen.
Dit soort rechtbankdocumenten zijn een goede manier om een beeld te schetsen van hoe er met homoseksualiteit en seksuele ‘afwijking’ werd omgegaan. Toch is het goed om bewust te blijven van de eenzijdigheid van veel bronnen. Zeker in de tijd vóór de homo-emancipatie is het ontzettend moeilijk bronnen te vinden die door queer mensen zelf zijn geschreven. Daarom kan het makkelijk zijn om een verdraaid, en wellicht (onterecht) negatief beeld te krijgen van queerness in de geschiedenis. Door de tijd heen werd queerness steeds minder geheim en meer bespreekbaar. Latere bronnen zijn vaak veel meer persoonlijk en provocerend, terwijl vroegere bronnen vooral verhullend zijn. Om het verschil tussen bronnen die over of die door queer mensen zijn gemaakt duidelijk te laten zien, zijn er in de zoekwijzer twee verschillende kopjes: overheidsbronnen en queer bronnen.
Omdat er zo verhullend over queerness werd gesproken in veel bronnen, kan het lastig zijn om materiaal te vinden. In de zoekwijzer is daarom ook een lijst te vinden met archieven waarin nog geen expliciet queer getinte bronnen zijn gevonden, maar waarin die wel zouden kunnen zitten. Hopelijk worden nieuwe vondsten aan de lijsten toegevoegd. Zo wordt de zoekwijzer steeds completer!
Ik heb met heel veel plezier aan dit project gewerkt. Meerstemmigheid in de archieven is ontzettend belangrijk, vooral voor diegenen die eerder geen stem kregen. Het project over queer geschiedenis in de BHIC archieven is er een dat past in een landelijke en internationale ontwikkeling van meer aandacht voor minderheidsgroepen, maar tijdens de rit ontdekten Maxime en ik dat er weinig tot geen voorbeelden van andere zoekwijzers te vinden zijn. Met ons project hopen we dit onderwerp meer in de schijnwerpers te zetten, en onderzoek naar queer geschiedenis, in Brabant en hopelijk ook daarbuiten, makkelijker te maken voor andere onderzoekers. Voor een meerstemmige, genuanceerde, inclusieve geschiedenis!
