Na 1874 konden de Bosschenaren eindelijk uit hun benauwde veste breken. Door de Vestingwet van dat jaar verloor de stad namelijk haar status als vestingstad en kon er buiten de vestingmuren worden gebouwd.
Toch liep het, ondanks de erbarmelijke woonomstandigheden binnen de vesting nog niet zo’n vaart: pas vijftien jaar later begon er grootschalige nieuwbouw.
Daarvoor was het gebied tussen de westelijke stadsmuur en het nieuw te bouwen spoorwegstation gekozen, tegenwoordig bekend als ’t Zand. Dit terrein lag een stuk lager dan de stad en liep in de winter regelmatig onder water. Voor er kon worden gebouwd moest het gebied dus eerst aanzienlijk worden opgehoogd. En daar was zand voor nodig, heel veel zand.
Bijna 1.300.000 m3 zand is er tussen 1890 tot 1894 op de Vughtse Heide afgegraven. Dat gebeurde met een zogenaamde “excavateur”, een grote graafmachine, in de volksmond “De IJzeren Man” genoemd. Over een speciaal aangelegde spoorlijn werd het zand vervolgens naar de plaats van bestemming gebracht.
Het grote gat van zo’n 52 hectare dat daardoor in de Vughtse Heide ontstond, vulde zich allengs met water en werd na 1894 aan de natuur overgelaten. De begroeiing herstelde zich en de ontgrondingsplas werd een bosmeer. Een meer waar wel eens in werd gezwommen, zoals in 1916, toen er vanuit de nabijgelegen Legerplaats Vught zwemlessen voor de manschappen werden gegeven.
Kort daarop kocht een zekere heer De Jong de “IJzeren Man”, zoals de plas werd genoemd, en maakte er een moderne zweminrichting van, die bezoekers van heinde en verre trok. In 1937 kocht de gemeente Vught de zweminrichting en werd het natuurbad opnieuw ingericht. Er waren gescheiden baden voor dames en heren én – voor die tijd uitzonderlijk – een gemengd bad.
“De toegangswegen tot de respectievelijke stranden en bassins zijn op zeer vernuftige wijze door middel van holle wegen en rustieke bruggetjes aangelegd, zoo dat geen der toegangswegen elkaar kruist”, zo verzekert ons een brochure. Er waren 24 vaste en 112 wisselcabines om zich te verkleden. Parkeerruimte was er voldoende en op slechts enkele tientallen meters afstand bevond zich een bushalte.
Na de oorlog werd het strand op mooie zomerse dagen soms door wel 13.000 mensen bezocht. Wie niet wilde betalen, kon lange tijd langs de Boulevard aan de zuidkant in het meer duiken (en dat kan nog steeds, zie de reactie van Reijnoud de Haan hieronder).
Met het argument van natuurbehoud probeerde de gemeente hieraan begin jaren ’90 een einde te maken, maar zoals Reijnoud laat zien, is slechts een deel van die plannen gerealiseerd. De ophef die daarmee gepaard ging, haalde ook de krant.
Reijnoud de Haan
zei op 28 september 2011 om 12:33
De website vermeldt op de waterkaart de volgende tekst:
In de jaren tachtig werd dit vanuit oogpunt van natuurbehoud verboden. Het zwemwater is sindsdien alleen nog bereikbaar via het strand van het recreatiepark De IJzeren Man.
Ik kan me een dergelijk verbod niet herinneren. Wel stelde de gemeente medio 1992 een ontwerp-bestemmingsplan op. Dit plan had onder meer de volgende onderdelen: zwemmen buiten het officiële badgedeelte [aan de noord-oever] onmogelijk maken door beplanting in de vorm van riet aan te brengen; de zuid-oever afsluiten voor gemotoriseerd verkeer, de aanleg van een centrale parkeerplaats en herbouw van het eerder afgebrande hotel.
Deze onderdelen van het plan leverde forse protesten op van onder meer de Stichting Vughts Landschap, hoewel een deel van de bevolking het autovrij-maken van de zuidoever steunde. Begin 1993 overhandigde mevrouw Roes 6.867 handtekeningen tegen de plannen aan tijdens een stormachtige vergadering van de raadscommissie. De gemeente heeft later dit onderdeel van het plan [tegengaan gratis zwemmen vanaf de zuid-oever] laten vallen. Het hotel is nog niet herbouwd.
Vanaf de gratis zuidzijde is het nu mogelijk om het zwemwater in te stappen.
Tot zover mijn herinneringen, aangevuld met het opduiken van krantenknipsels.
Met groet
Reijnoud de Haan [inwoner Vught]
Rien Wols, namens BHIC
bhiczei op 28 september 2011 om 13:15
Beste Reijnoud,
Hartelijk dank voor je uitgebreide en gedocumenteerde reactie! Dat moet wel leiden tot enige tekstaanpassing. Goed dat je je herinneringen met ons hebt wilen delen.
Vriendelijke groet,
Gerard H.A.A. de Bie
zei op 17 mei 2015 om 13:36
Ik lees in dit verhaal : "Kort daarop kocht 'n zeker heer De Jong De "De IJzeren man". Dat kort daarop was waarschijnlijk in de 2e helft van april 1924. De 58e jaargang van De Katholieke Illustratie schrijft op bladz. 364 het volgende : "De Ijzeren man" de alom bekende badplaats te Vught wordt 16 -30 april publiek verkocht. Dus zullen we er misschien nooit meer komen ! Als afscheid 2 kiekjes. Het blad plaatste 'n fotootje met het bijschrift "entrée met 'n blik op 't meer" & 'n fotootje met het bijschrift "De Ijzeren Man"Boulevard.
Mariët Bruggeman
bhiczei op 20 mei 2015 om 15:21
Beste Gerard, bedankt voor je precieze datering. En wat leuk dat je dat artikel in de Katholieke Illustratie hebt gevonden.
Toch liep het, ondanks de erbarmelijke woonomstandigheden binnen de vesting nog niet zo’n vaart: pas vijftien jaar later begon er grootschalige nieuwbouw.
Over een speciaal aangelegde spoorlijn werd het zand vervolgens naar de plaats van bestemming gebracht.
Kort daarop kocht een zekere heer De Jong de “IJzeren Man”, zoals de plas werd genoemd, en maakte er een moderne zweminrichting van, die bezoekers van heinde en verre trok. In 1937 kocht de gemeente Vught de zweminrichting en werd het natuurbad opnieuw ingericht. Er waren gescheiden baden voor dames en heren én – voor die tijd uitzonderlijk – een 
Na de oorlog werd het strand op mooie zomerse dagen soms door wel 13.000 mensen bezocht. Wie niet wilde betalen, kon lange tijd langs de Boulevard aan de zuidkant in het meer duiken (en dat kan nog steeds, zie de reactie van Reijnoud de Haan hieronder).
