De veelbewogen geschiedenis van graanmaalderij in Bergen op Zoom

De grond waarop de maalderij is gebouwd behoort tot de glacis van de na 1870 ontmantelde vesting Bergen op Zoom. De grond wordt gescheiden van de stad door de op 31 december 1863 geopende spoorlijn. Op een publieke veiling van de staat Domeinen, op 4 april 1870 koopt de lokaal actieve Felix Wittouck, fabribant ook industriëel, wonende in Leeuw, Saint Pierre, onder Brussel, een stuk van de vestinggrond waarop later de maalderij komt.

In de eigendomregistratie, zogenaamde Artikelen, van het kadaster wordt vermeld militaire grond of voormalige vesting. Op 27 juli 1876 verkoopt Felix Wittouck het perceel aan hovenier Petrus Laro. Op zijn beurt verkoopt Petrus Laro op 19 augustus 1898 “een perceel land gelegen onder Bergen op Zoom bij het station” aan Constant(inus) van Opdorp, zeepzieder te Bergen op Zoom. De zeepzieder bouwt in 1899 een huis op de grond.

Meesterknecht zeepziederij

Dan wordt koper Jacobus Hopmans, op dat moment “meesterknecht in eene zeepziederij te Bergen op Zoom”. Hij koopt op 28 december 1916 het huis met grond aan. In de notariële akte wordt verkoper Constantinus van Opdorp vermeld als industrieel wonende te Antwerpen. De verkoper is nog steeds zeepfabrikant in een akte van 20 mei 1920 met zijn fabriek aan de Parade. In die akte worden in de fabriek de roerende goederen van de fabriek verkocht. Zes dagen later verkoopt hij ook het onroerend goed, de fabriek en twee huizen.Aangenomen zou kunnen worden dat Jacobus Hopmans in 1916 huis en grond van zijn werkgever kocht.

Een vergunning tot sloop en bouw vraagt Jacobus Hopmans aan op 3 april 1919 bij burgemeester en wethouders. Bij het verzoek vermeldt hij dat perceel 2026 op de kadastertekening van de staatsspoorwegen is en 2027 van hem. Ook geeft hij aan een aangrenzend schuurtje te willen bouwen. Burgemeester en wethouders verwoorden op 11 april 1919 de sloop- en bouwvergunning tot “het amoveren van de door hem bewoonde - en voor afbraak aan hem toebehorende woning en tot het daarna bouwen van een woning aan de nieuw aan te leggen Parallelweg”.

De kadastertekening van 6 oktober 1919 schept duidelijkheid over de ligging van het gekochte huis. Het door Jacobus in 1916 gekochte en in 1919 gesloopte huis staat op de ondergrond van de huidige Parallelweg. In het verlengde van de huidige zijgevel richting spoorlijn, die parallel aan de Parallelweg loopt. De buitenzijde van de woning is tot op heden ongewijzigd gebleven. Het op de foto tegen de woning staande gedeelte met plat dak, waar na te vermelden het bedrijf wordt uitgeoefend, is in de loop der tijd wel gewijzigd. Op de bouw- en kadastertekening staat rechts van de voordeur een kleine erker. De vraag is, is die verdwenen of nooit gebouwd. Bij de bouw legt de jongste van zijn gezin de eerste steen gedateerd 11 april 1919, aldus Hans Jordans.

Van meesterknecht bij een zeepziederij naar molenaar

Volgens de hypotheekakte van 18 juni 1920 is Jacobus Hopmans nog meesterknecht te Bergen op Zoom. De beroepsvermelding in het bevolkingsregister 1900 – 1920 arbeider. Het beroep arbeider wordt doorgehaald en vervangen door molenaar. Mogelijk is Jacobus Hopmans werkloos geworden als meesterknecht zeepziederij, doordat zeepzieder Van Opdorp zijn fabriek aan de Parade verkocht. Zoals eerder gemeld op 20 mei 1920 de inboedel en 26 mei 1920 de opstallen.

Maar Jacobus gaat niet bij de pakken neer zitten en begint een graanmaalderij in de schuur achter zijn woning. Daartoe vraagt hij op 20 juli 1920 een Hinderwetvergunning aan voor het plaatsen van een benzinemotor van 8 PK ten behoeve van een graanmaalderij.

Na toestemming van de Arbeidsinspectie te Breda, een hoorzitting op het gemeentehuis en geen schriftelijke bezwaren krijgt Jacobus op 6 september 1920 vergunning. De vergunning wordt verleend op basis van deze tekening. Op de tekening valt op het schuine dak van de maalderij.

Inschrijving in Handelsregister

Op 1 januari 1923 wenst in dagblad De Zoom Jacobus Hopmans als molenaar zijn geachte clientele Heil en Zegen. Ruim drie jaar later, op 18 mei 1926 meldt hij als eigenaar zijn bedrijf aan bij de Kamer van Koophandel te Breda voor inschrijving in het Handelsregster. Hij vermeldt als soort van zijn bedrijf “Graanmaalderij” en tijdstip van vestiging Augustus 1922. De inschrijving wordt geaccepteerd.

Net na de inschrijving in het Handelsregister zet Jacobus Hopmans, molenaar te Bergen op Zoom, op 26 mei 1926 in op kavel 2 van de openbare verkoping van onroerend goed te Nieuw-Borgvliet. Kavel 2 betreft de windkorenmolen “de Twee Vrienden” op Nieuw-Borgvliet. De molen wordt hem niet gegund (lees hier meer erover)

De maalderij zal goed draaien. Op 2 augustus 1925 vraagt Jacobus toestemming tot een fikse uitbreiding. Hij vraagt om toestemming tot verhouwen van zijn graanmaalderij en schuurtje en het bijbouwen van een wagenhuis. Het college van burgemeester wethouders verleent de vergunning op 6 augustus 1925.

Het schuin dak verdwijnt en de muren worden opgetrokken en voorzien van een plat dak. Ook wordt aan het oude gedeelte een wagenhuis gebouwd. In de zelfde tijd bouwt ene Cornelis Damen een graanmaalderij met woning op Nieuw-Borgvliet.

Meer maalcapaciteit

Op 12 juli 1926 ontvangen burgemeester en wethouders het verzoek van Jacobus om vergunning tot het plaatsen van ruwoliemotor van 20 PK in zijn maalderij. De vergunning wordt op 28 september 1926 verleend onder uitgebreidere voorwaarden dan in 1920 : luide knallen voor omgeving moeten worden vermeden, zo min mogelijk stank van afgewerkte gassen, motor in afgesloten ruimte en twee bruikbare brandblussers. Jacobus wenst vrienden en begunstigers een zalig nieuwjaar in dagblad De Zoom op zaterdag 31 december 1927.

Op 5 maart 1928 vraagt hij opnieuw om vergunning tot verbouw van zijn perceel. Burgemeester en wethouders verstrekken de vergunning op 13 maart 1928. Het gebouw kent een kelder en twee lagen boven de grond. De graanmaalderij wordt verbreed.

Jacobus overlijdt op 22 december 1933. Hij is oud 63 jaar en heeft geen beroep. Zijn zoons en schoonzoon zullen mogelijk al meedraaien in de zaak. Door het moment van overlijden wordt nog een posthume nieuwjaarswens in De Zoom op zaterdag 30 december 1933 geplaatst: “JAC. HOPMANS Stoommaalderij – Parallelweg”. Frappant is dat er sprake is van een stoommaalderij. Zijn dochter en schoonzoon Johannes van Oudheuden verhuizen van de Balsebaan naar de maalderij op Parallelweg 47 op 6 augustus 1934. Zoon Johannes Baptist Hopmans is op 13 september 1932 verhuisd naar naar Parallelweg 46 en zoon Hendrikus verhuist op 6 augustus 1934 naar nummer 44 van de zelfde weg.  In dagblad De Zoom van maandag 31 december 1934 brengen de gebroeders de zelfde wensen uit als hun vader in 1933.

Firma Gebroeders Hopmans (en Co)

De inschrijving bij de Kamer van Koophandel wordt aangepast, omdat voormelde twee zonen en schoonzoon in de zaak zitten. In de jaren 1935 en 1936 krijgt de firma verschillende namen: Firma Gebr. Hopmans en Co, Gebroeders Hopmans en dan weer Gebroeders Hopmans en Co.  De twee gebroers en schoonbroer drijven de zaak van hun overleden vader als een vennotschap onder de Firma “Gebroeders Hopmans”. Bij oprichting werd generlei stuk opgemaakt, waarbij bepalingen waren opgenomen, waarnaar de vennootschap zou worden geregeerd. Dat schriftelijke stuk ontstaat en wel bij akte opgemaakt op 17 oktober 1935 ten overstaan van de waarnemer op het vakante kantoor van notaris Jacobus Perée te Bergen op Zoom. In artikel 1 staat de bedrijfsvorm en het doel.

De vennootschap is opgericht door de molenaars broers Johannes en Hendikus Hopmans en schoonbroer Johannes van Oudheusden. Op 1 mei 1939 wordt Hendrikus Hopmans van de fima uitgeschreven en hij gaat zelfstandig verder. Hij vertrekt op 6 juni 1939 naar de Moerstraatsebaan en begint een eigen maalderij, meel- en fouragebedrijf. De zaak wordt dan vernoemd naar de twee resterende vennoten.

Firma J. Hopmans & Van Oudheusden, handel in granen, meel en fourage, graanmaalderij

Tussenstapje: foto’s bij bevrijding oktober 1944
Bij de bevrijding in oktober 1944 worden deze foto’s met gezin, Canadese bevrijders en hond Tommy gemaakt. Op deze foto is duidelijk het Canadees gevechtsvoertuig te zien. Het witte vlakje onder de bedrijfsnaam is de alom bekende reclame voor P. Sluis dierenvoeders.

(Meer weten over hond Tommy lees dit verhaal)

 J.A. van Oudheusden, Handel in Granen, Meel, Bloem en Fourage

Twaalf jaar later verlaat op 1 augustus 1951 Johannes Hopmans de zaak en op de zelfde datum wordt de handelsnaam J.A. van Oudheusden, Handel in Granen, Meel, Bloem en Fourage.

Johannes van Oudheuden is op 30 december 1918 getrouwd met de oudste dochter Corrie van Jacobus Hopmans. Johannes van Oudheusden is oorspronkelijk landbouwer, tuinman, en komt uit Herpt-en-Bern, nu een dorp binnen de gemeente Heusden. Hij is hier ingekwartierd als militair tijdens de eerste wereldoorlog.
Op 1 juli 1952 draagt Johannes van Oudheusden de zaak over aan zoon Nicolaas, ofwel Niek.

N.P. van Oudheusden, Graanmaalderij, Groot en Kleinhandel Granen, Meel, Bloem en fourage

De naam van de zaak wordt N.P. van Oudheusden, Graanmaalderij, Groot en Kleinhandel Granen, Meel, Bloem en fourage Op 29 september 1956 noteert de Kamer van Koophandel een wijziging van het uitoefende bedrijf door uitbreiding van het assortiment. Er wordt aan toegevoegd “en voederartikelen, zowel voor grote als kleine dieren”. Mogelijk heb ik als klein kulleke hier nog wel eens voer voor onze kippen en/of mijn postduiven gehaald. Het bedrijf wordt acht jaar later opgeheven en bij de Kamer van Koophandel uitgeschreven per 31 december 1964.