In 2020 startte het Waterschap De Brabantse Delta aan de monding van de Leurse haven met de bouw van een nieuwe waterkering (sluis). Gelijktijdig werd op de westelijke oever de redoute (schans) die daar ooit gelegen had, gereconstrueerd.
Het was onder historici al lang bekend dat nabij de monding van de Leurse haven ooit een ‘fort’ gestaan zou hebben. Nader onderzoek heeft uitgewezen dat het hier niet ging om een fort maar een redoute. Een redoute is een kleine veldschans (aarden fort). Redoutes herken je aan hun aarden wallen met daar omheen een gracht. Achter zo’n wal konden soldaten zich verschansen met geweren en kanonnen.
De gereconstrueerde redoute (schans) bij Zwartenberg in juli 2020 (foto Cor Kerstens)
Waarom werd deze redoute hier gebouwd? Daarvoor moeten we teruggaan naar de achttiende eeuw. Met name naar de Oostenrijkse successieoorlog (1740-1748). Ons land was samen met Engeland en Oostenrijk in oorlog met Frankrijk.
Om te verhinderen dat de Fransen Holland binnen zouden trekken, werd de Zuiderwaterlinie in Noord-Brabant versterkt en uitgebreid. Onderdeel van deze waterlinie was de redoute in Zwartenberg. Zwartenberg was een strategisch belangrijk punt. Hier lag het veer over de rivier de Mark en was rond 1747 een pontonbrug aangelegd.
Op een prent van het Zwartenbergse Veer gemaakt door Andries Schoemaker staat geschreven wanneer de redoute werd gebouwd: 't Swartenburgsen veer in ’t gade van Breda waaren besig int jaar 1746 om daar een fort te maaken en ook stond daar een wagt.
Het Zwartenbergse Veer. Prent van Andries Schoemaker
Op een militaire kaart van kapt. ing. J. Pierlinck, gedateerd 1751, staat in de legenda dat er in 1747 drie pontonbruggen in de rivier de Mark lagen, aangeduid met de letter K; namelijk bij Nieuwveer, bij ’t Lamgat en bij het Zwartenbergse veer. Op dezelfde kaart is bij de drie locaties een redoute ingetekend.
Waar de redoute precies stond is bekend. Op de verzamelkaart van het Kadaster uit 1832, opgetekend in 1827, kunnen we op de kaart exact zien waar de redoute gestaan moet hebben. In de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels uit 1832, in het Kadaster, is het perceel bekend als Gemeente Etten-Leur, sectie A43 in eigendom van De Polder Krijtenburg. Het perceel heeft een oppervlakte van 2.340 m2. Op de minuutkaart is te zien dat het perceel een vierkant is. Omgerekend betekent dit dat de redoute ca. 48 meter breed en 48 meter lang was. De gracht om de redoute had een oppervlakte 1.020 m2. De gracht moet dus ruim 5 meter breed geweest zijn.
Detail-verzamelkaart Kadaster 1827 (l) en detail-minuutkaart Kadaster 1827 (r)
Bij de reconstructie in 2020 is uitgegaan van historische documentatie die over dergelijke verdedigingsconstructies bekend was. Bijzonder is nog te vermelden dat de gracht om de redoute in open verbinding staat met de rivier de Mark. Hierdoor is het waterpeil altijd gelijk aan dat van de rivier.
Omdat de redoute op de westelijke kant van de Leurse haven stond, mogen we ervan uitgaan dat de pontonbrug over de rivier de Mark ook aan deze kant lag.
Bronnen
Sweco, Archeologisch Rapport 2153, bijlage 4 Beschrijving historische gegevens redoute Leursche Haven door David Ross. Ton van den Wijngaart, 500 jaar Zwartenbergse Polder, Heemkundekring Jan uten Houte, Etten-Leur, 2007, blz. 69. Kadaster 1832 detail verzamelkaart en minuutkaart en Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel.
Wat mooi Cor, dat ze deze redoute weer zo goed mogelijk, en historisch verantwoord dus, hebben gereconstrueerd. Leuk ook om deze redoute op de minuutplans zo duidelijk omkaderd terug te zien.
Frank Hultermans
zei op 30 juli 2020 om 18:30
Tof stuk Cor!
David Ross
zei op 25 augustus 2020 om 19:01
Afgelopen jaren is duidelijk geworden dat er bij het Zwartenbergsveer reeds in 1701 een Corps de Garde was die samen met een groot aantal andere posten diende "omme alle veeren, en passagien te besetten, dat geen vijandt het landt in zoude hebben kunnen komen" (memorie NA 4.OMM B65). maar ook na 1747 bleef het Zwartenbersveer van strategisch belang. Zelfs nog in de jaren 1830-1832 werd het veer beschermd door een nieuw aangelegd verdedigingswerk, nu aan de kant van het veerhuis.
Ook van belang is nog te vermelden dat in verschillende perioden de polders ten zuiden van de Mark geinnundeerd werden om de vijand te verhinderen de Mark te kruisen. De dijk langs de leurse haven vormde een acces door deze inundatie en moest verdedigd kunnen worden. Dat was een van de andere taken van deze post.
David Ross
Stichting Menno van Coehoorn
Marilou Nillesen
bhiczei op 28 augustus 2020 om 20:24
Bedankt voor deze inhoudelijke aanvulling, David. Een ingrijpende maar effectieve manier van verdedigen, zo'n inundatie - lijkt me. Heel interessant om te lezen.
David Ross
zei op 24 april 2021 om 21:17
Vandaag eindelijk in de gelegenheid geweest de redoute te bezoeken. De reconstructie van de redoute is helaas niet echt vestingbouwkundig verantwoord gebeurt. Wel jammer. Aan de andere kant mogen we al lang blij zijn dat dit bijzondere stukje geschiedenis zichtbaar gemaakt is.
Ton van den Wijngaart
zei op 25 december 2021 om 17:07
Wat de redout betreft mooi dat het in het landschap opnieuw opgetrokken is alleen jammer dat het voor LEGAAL bezoek verboden is. Naast de door Cor ook genoemde redouts bij het Lamgatse veer en Nieuwveer lagen er nog een tweetal langs de rivier de Mark namelijk ter hoogte van de huidige Asterdplas (nu Breda) en net voor Standdaarbuiten (dit was de grootste).
In voorgaande reacties komt inundatie ter sprake. De Zwartenbergse Polder bestaat sinds 1507 en heeft daarna diverse inundaties meegemaakt. en niet alleen als verdediging. Tijdens de de 80 jarige oorlog diverse keren maar dan wel als verdediging. Echter in de winterdag in (heel) vroegere tijden deed men dat bewust als verrijking/verbetering van de grond. in de polder.
Mariët Bruggeman
bhiczei op 29 december 2021 om 14:20
Bedankt voor jouw aanvulling bij het verhaal van Cor. Ik heb nooit geweten dat inundaties dus ook een ander doel, te weten voor de kwaliteit van de grond, gehad hebben.
