Nieuw leven voor oude waterloop: plannen voor de Loint in Waalwijk

De Loint (de ‘i’ in Loint is een tweede ‘o’, dus Loont, of op z’n Brabants Lunt) was van oorsprong een natuurlijke veenstroom die water uit de laaggelegen venen achter de hogere zandrug van de Langstraat naar het westen afvoerde. Dit watertje liep vanaf de 12e en 13e eeuw, de tijd dat Baardwijk (circa 1086), Waalwijk (circa 1200) en Besoijen (circa 1295) ontstonden, aan de zuidkant van de lintdorpen door de binnenpolders. Westelijk op het laagste punt waterde het via de Ratteval in het noorden af op de (oude) Maas. De Loint en haar slotenstelsel vormden vroeger de natuurlijke water-ontsluiting van de drie dorpen.

De Loint heeft in eerste instantie vooral gediend als opvang van grond- of kwelwater en werd later gekanaliseerd als onderdeel van de ontginningsfasen van de diverse polders. Overtollig water uit de Loint kon in die eerste jaren vrijelijk zijn weg naar de Maas vinden door de vele noord-zuid gerichte sloten. Tijdens de Sint-Elisabethsvloed van 1421 zijn veel dorpen in de Zuid-Hollandsche Waard overstroomd, en sommige dorpen zelfs verdwenen. Tot de weggevaagde gebieden hoorden ook de noordelijke polders van Besoijen, Waalwijk en Baardwijk. Na het opmaken van de schade in het overstroomde land, werd begonnen met het opwerpen van een dijk: de Winterdijk. Deze werd rond 1460 aangelegd, doorsneed het landschap in oost-west richting en moest een dergelijke watersnood in de toekomst voorkomen.

Voor Waalwijk en omgeving betekende de aanleg van de Winterdijk dat de directe noordelijke afvoer van overtollig grondwater en afvalwater werd afgesloten. Na aanleg behielden de binnenpolders via een zevental heulen (i.e. afsluitbare sluisjes) nog hun afwatering naar de buitenpolders. Ook ten westen van Besoijen werd een duiker met afsluiter door de dijk naar de Rattevalloop gelegd. Een andere belangrijke noordelijke afvoer liep naar de Waalwijkse haven.

Loint als perceelafscheiding

Hoe meer bewoning er in de drie afzonderlijke dorpen ontstond, des te vaker werd de Loint gebruikt als perceelafscheiding. Als er door een bewoner van de Grotestraat een stuk grond werd bijgekocht, werd de erfafscheiding naar achteren verlegd. Hierdoor is de exacte ligging van de oude oorspronkelijke Loint niet eenduidig aan te geven. Die ligging was afhankelijk van de tijdsperiode die onderzocht wordt. Deze perceelafscheiding verklaart gedeeltelijk het hoekige verloop van het watertje.

Aan de Loint waren in de 19e eeuw diverse (50) leerlooierijen gelegen die het heldere water gebruikten voor het ontkalken van de huiden. Zo wordt het watertje in 1874 in een landelijke krant zelfs aangeprezen voor de vestiging van leerlooierijen omdat tweemaal daags vers water via de Waalwijkse haven instroomde. Het verschil in eb en vloed op de Maas werd zo gebruikt om vanuit de haven de Loint door te spoelen naar de heulen (spuisluisjes) in de Winterdijk.

Het stroompje werd gedurende de jaren steeds meer ingezet voor het afvoeren van allerlei soorten afvalwater. Aan de open rioolfunctie werd begin 20e eeuw de met chemische looistoffen vervuilde afvoer van de looierijen en de gasfabriek toegevoegd. Daarnaast bleef de hoofdfunctie: afvoerstroom van regenwater en heiwater via aanvoertakken vanuit het zuiden (parallel aan de stegen).

Het verloop van de Loint

In het verre verleden ontsprong de Loint bij het gehucht Bloemendael. Dit lag iets ten zuiden van wat nu het fietspad naast de Drunenseweg is, ter hoogte van de gemeentegrens tussen Drunen en Waalwijk. De zeven tot acht boerderijen die zich bij deze oorsprong hadden gevestigd zijn echter verdwenen bij de aanleg van de Baardwijksche Overlaat in 1766.

Ten westen van de kanaaldijk (Liniedijk) ligt nog steeds een stukje Loint, deze loopt tot aan de Hoefsteeg. Vroeger vervolgde het watertje zich in zuidelijke richting om dan weer naar het westen om de oude hoeve „De Hoef” te lopen, die leek op een soort versterkt of verdedigd huis en was een plaats van betekenis. Aan het begin van het Hoogeinde (het verlengde van de Hoefsteeg) was er een afwatering naar het noorden, de „Hoogeindsche Heul”, vernoemt naar de spuisluis (heul) in de Winterdijk. De duiker hiervan is nog steeds actief en zichtbaar aanwezig. De Loint vervolgde haar loop naar het westen, achter de kerktuin (nu Clemensstaete) door. De „Laageindsche Heul” bevond zich bij de Blanke Wiel (Laageinde), ook een aftakking noordwaarts.

In het dorp Waalwijk volgde de Loint richting het Hoekeinde een grillige loop. Hier vonden we de leerlooierij van Charles Hoffmans (nu Diederikhof). Ook liep hier de naar het noorden stromende „Putsteeglozing”. Vanaf dit punt vestigden zich steeds meer Iederfabrieken aan de wetering. Richting Waalwijk centrum lag nog een heul, de „Kloosterheul” of „Pastoorsheul”, ongeveer tegenover de kerk, naast het oude postkantoor. Een zuidelijke aftakking omspoelde eens de plaats waar vroeger het Klooster „Nazareth” uit 1470 was gelegen. Nu is dat de Kloosterwerf met de oude brouwerij (nu restaurant „Bistro Jan”). Nadat later het kerkhof van Sint-Jan-de-doper is aangelegd, werd de loop van de Loint zo verlegd dat zij de perceelafscheiding werd van het kerkhof. Hier werd zij de „Singel” genoemd.

Vanaf het kerkhof ging haar loop via de gasfabriek (nu Unnaplein) verder. Tijdens de herbouw van de directeurswoning van de gasfabriek (nu Kruidvat) was zichtbaar dat het inmiddels open riool daar al was overkluisd (overkapt). In de buurt van de openbare school (nu modehuis Van Dijk) ging ze verder (via het paadje naast Etos) en maakte een bocht richting Sint‑Petrusschool. De Loint vormde daarbij altijd de achtergrens van de eigendommen van de bewoners aan de zuidzijde van de Grotestraat.

In Besoijen steekt de Loint ter hoogte van de vroegere kousenfabriek (nu Frederik Hendrikhof) het oude Kerkpad (nu Kerkstraat) over. Hier ging eveneens een tak naar het noorden voor afwatering van de bewoningskern rondom de oude havenkerk van Besoijen. Ook was er weer een wateraanvoer van het zuiden langs het Kerkpad. Even verder maakt de Loint een bocht om de noordzijde van het oude kasteel van de Heer Van Besoijen, vervolgde ook de westelijke begrenzing van het kasteel en stak de Besoyensestraat over waar ze wat verder weer een lozing had naar de polder aan de Kleisteeg.

Vervolgens stroomt zij (ook nu nog) door de „Meerdijksche Driessen” en buigt na de wielen van het Westeinde naar het noorden de polder in om via de „Rattevallozing” het Oude Maasje te bereiken. Hier vloeit uiteindelijk al het water uit haar stroomgebied af. Ten zuiden en westen van Besoijen is de Loint nog deels in haar oude loop zichtbaar.

Het is dus wel de moeite waard aandacht aan deze oude waterloop te besteden. Zij heeft inderdaad een grote rol gespeeld in de loop van de geschiedenis in Waalwijk, in de strijd met het water en in de economische structuur van de Langstraat.

Door Ad van Heesbeen, Piet de Jongh en René Klerx is een initiatief gestart om de Loint terug te brengen in het stadshart van Waalwijk. Daarover lees je hier meer