Benieuwd naar de archiefstukken die we gebruiken? Check deze pagina en duik zelf de archieven in.
Ach en wee! De eerste ramptoerist & andere ellende
Wat een ramp! is de thema van oktober, de Maand van de Geschiedenis. In deze aflevering maken we onder meer kennis met de eerste ramptoeristen, hoog water en andere rampen die Brabant hebben gevormd.
Benieuwd naar de archiefstukken die besproken zijn in aflevering 9? Hieronder vind je ze allemaal met links naar nog meer verhalen en archiefmateriaal.
De gevolgen van de stormramp in Langenboom in 1925 zijn desastreus. Zo heftig dat mensen dat met eigen ogen willen zien. En zie daar, de eerste ramptoeristen melden zich, zo vertelt Mathilde.
Stem uit het Verleden
Antoon de Groot uit Uden, in de volksmond Toon, bezocht als ‘ramptoerist,’ met zijn gezin de onheilsplek van Langenboom. Met een uitzonderlijk vervoermiddel, de eerste Udense Autobus! Zijn indrukken van de schade die de windhoos aanrichtte werden op de eerste bladzijde van zijn kasboek verwoord. Lees hier het verhaal. Daniël van den Brink, student aan de Koningstheateracademie in 's-Hertogenbosch, geeft Antoon de Groot een stem.
Op het podium
Regiohistoricus Henk Buijks vertelt over uiteenlopende rampen die Brabant hebben gevormd tot de provincie die het nu is. En Henk houdt de rode lijn vast tot het nu, en wijst op de klimaatverandering als ramp van deze tijd.
Old case, cold case
We maken dit keer uitgebreid kennis met Frans Pels Rijcken, de protestants advocaat-procureur uit Breda die vrijwillig aanbiedt om August Mutsaers te verdedigen. Werkt gedegen en vasthoudend. Hij kan aantonen waar de verklaring van de koster niet klopt en durft het aan de rol van de pastoor ter discussie te stellen. Pels Rijcken heeft het altijd zeer verdacht gevonden dat de pastoor en de kapelaans van de kerk nooit stevig verhoord zijn, en durft dat ook uit te spreken.
In het jaar 1676 overleden in Nistelrode (inclusief Vorstenbosch) en in Oss opvallend veel mensen, respectievelijk 81 en 107. In Nistelrode (ca 1000 inwoners) was dat vrijwel tweemaal het al hoge dodencijfer van 1672 en in Oss (ca 2000 inwoners) zelfs meer dan het dubbele van dat jaar. En in beide plaatsen waren september en oktober de maanden met de meeste sterfgevallen. Helaas wordt nergens een doodsoorzaak vermeld. In Schaijk, waar in 1676 ook een wat hoger aantal mensen overleden dan gemiddeld, gebeurde dat wel: “melesoen”, een oud woord voor rode loop of dysenterie. Ook daar betrof het de vroege herfst. Een epidemie dus![1]
De Veghelse pastoor Jan Werner Toten, die in zijn begraafregister van veel overledenen meer opschreef dan alleen de naam, vermeldde eveneens vaak de doodsoorzaak. In dit geval was dat “disenteria”, want ook een aantal van zijn parochianen bezweek aan deze ziekte. Toten was ook heel stellig over de bron van de epidemie. Volgens hem was die omstreeks midden augustus 1676 vanuit het Hollandse legerkamp bij Maastricht verspreid. Daar moesten ook inwoners van Veghel op bevel van de prins van Oranje graafwerkzaamheden verrichten, waarna zij naar huis zijn teruggekeerd.[2]
Toten had dat goed gezien: Maastricht was zeker een belangrijke bron, maar waarschijnlijk niet de enige. Binnen enkele weken zijn vele honderden mensen in vrijwel heel het grondgebied van de huidige provincie Limburg besmet geraakt en vaak kort daarna overleden. Dat het allemaal zo snel ging, heeft zeker ook te maken met het feit dat de graanprijzen in de noordelijke en zuidelijke Nederlanden al sinds 1675 50 tot 100% hoger zijn dan normaal, waardoor veel mensen leden aan ondervoeding en dus minder weerstand hadden. Bovendien was de zomer van 1676 warm en droog, en het beschikbare drinkwater dus schaars en van slechte kwaliteit, een uitstekende voedingsbodem voor dysenterie.
De epidemie dook ook op in aangrenzende streken: België, het Land van Cuijk, Duisburg en zelfs Arnhem.[3] In het Land van Cuijk kregen vooral Boxmeer en Sint-Anthonis in september en oktober te maken met een sterftepiek, vergelijkbaar met die van Nistelrode en Oss.[4] En zo bereikte de epidemie uiteindelijk dus ook de regio tussen ’s-Hertogenbosch en Grave, het stukje Brabant dat in dit hoofdstuk centraal staat.
[1] BHIC, Archief nr 1452, inv.nr 8: RK begraafboek Oss 1652-1693. Voor de gegevens over Nistelrode en Schaijk: zie de in de noten 4 en 2 genoemde archiefbronnen.
[2] BHIC, Archief nr 1457, inv.nr 26: RK doop- trouw- en begraafboek Veghel 1626-1684.
We maken dit keer uitgebreid kennis met Frans Pels Rijcken, de protestants advocaat-procureur uit Breda die vrijwillig aanbiedt om August Mutsaers te verdedigen. Werkt gedegen en vasthoudend. Hij kan aantonen waar de verklaring van de koster niet klopt en durft het aan de rol van de pastoor ter discussie te stellen. Pels Rijcken heeft het altijd zeer verdacht gevonden dat de pastoor en de kapelaans van de kerk nooit stevig verhoord zijn, en durft dat ook uit te spreken.
