‘Van wie bende gè der inne?’ Hoe ons opa - Jan van de Laar- aan zijn bijnaam kwam

Zo’n bijnaam had op het dorp vaak met een beroep of een voorouder te maken of het was gewoon een scheldnaam, die er vaak niet om loog. Bij namen als Jan Lieg, of Jan Wip heb je niet veel uitleg nodig.

Toen ik me ging verdiepen in de geschiedenis van mijn opa, vroeg ik me dan ook al gauw af, waar zijn bijnaam vandaan kwam. Die is kennelijk uit de namen Martinus en Daniël samengesteld, maar Martinus komt in onze voorfamilie weinig voor en Daniël al helemaal niet. Het bleef een raadsel.

Zeven koters

Toen zijn vader stierf, was opa Jan nog geen twee jaar oud. Wat moest er van hem worden? Zijn moeder bleef achter met zeven koters, de oudste zeven jaar, Jan nét één en ze was zwanger van de jongste. Een jaar na de dood van haar man stierf een van haar andere zoontjes, die wel de naam Martinus droeg... We weten niet hoe ze het in godsnaam in haar eentje de eerste jaren gered heeft. Misschien moeten we de boeken van het plaatselijke armbestuur er nog eens op nakijken.

Mijn opa Jan is in 1859 in Zijtaart geboren en is in 1927 in Sint-Oedenrode gestorven. Zijn vader – mijn overgrootvader – was landbouwer en daarbij ook klompenmaker, zoals velen in Rooij en omstreken. Deze Gijsbertus, laten we hem Bert noemen, is in 1826 geboren in Sint-Oedenrode, trouwt daar in 1853 en verhuist in september 1856 met zijn vrouw Johanna en drie koters naar de buurtschap Sondveld onder Zijtaart (gemeente Veghel), en nét buiten Rooij. Daar zal toen wel een huisje vrijgekomen zijn, dat ze zich konden veroorloven.

Bert sterft al in 1860, hij is dan nog maar vierendertig. Zijn vrouw Johanna van Rijsingen is pas eenendertig, wanneer ze alleen komt te staan. Pas dik negen jaar later komen we haar weer tegen in het bevolkingsregister van Rooij: ze is dan net weer bij haar vader en moeder ingetrokken, die boeren ergens in de Boskant.

Ze woont daar in met haar oudste zoon Willem van vijftien en de twee jongsten: opa Jan van tien en zijn zusje Dien, negen jaar oud. Waar de andere kinderen op dat moment zijn, is niet duidelijk: als je afgaat op hun leeftijd en het sociale vangnet van die dagen, zijn ze waarschijnlijk met zijn vieren bij andere familie in de kost.

Bijnaam

Mijn opa was in Sint-Oedenrode niet de enige Jan van de Laar. Ze noemden hem dus voor het gemak maar Jan van Martendane. Waarom nu juist deze bijnaam? Het antwoord is niet te vinden in de familie van vaders kant, maar in de familie van zijn moeder. Uit armoe was zij, zoals gezegd, weer bij haar ouders in de Boskant van Rooij gaan wonen. Kennelijk raakte ons opa, Jan van de Laar, die in de jaren zeventig van de negentiende eeuw in Rooij volwassen werd, gaandeweg bekend ‘als was hij er eentje van Van Rijsingen’, alsof hij echt bij het gezin van zijn moeders ouders hoorde. Op den duur zal hij ook niet beter hebben geweten: hij heeft zijn vader nooit gekend. Jans’ Boskantse opa, die het geteisterde gezin van z’n dochter opving, heette Martinus en zíjn vader heette Daniël van Rijsingen. Stond hij wellicht bekend als Mart van Dane?

Dus zó werd ons opa Jan er een van Martendane. Hij was en bleef uiteraard een Gijsbertuszoon, dat staat in ál zijn papieren. Maar daar wisten de Rooijenaren niks of nauwelijks iets van af, allicht door de te vroege dood van zijn vader, daar ergens achteraf in Sijtert.